Jan Grudziński
Urodził się 3.12.1907 r. w Kijowie, jako syn Stanisława i Reginy. W roku 1918 wraz z rodzicami przeprowadził się do Lwowa. W 1921 wstąpił do Korpusu Kadetów i uzyskał świadectwo dojrzałości. W 1928 r. ukończył z 16. lokatą toruńską Szkołę Oficerską Marynarki Wojennej. 15.08.1928 r. otrzymał promocję oficerską. Później, jako oficer służby stałej korpusu morskiego, doskonalił swoje kwalifikacje. Był absolwentem I Kursu Oficerów Broni Podwodnej (1.12.1933 – 31.08.1934). W roku 1936 odbył miesięczny staż na transatlantyku MS Piłsudski, a w roku 1937 (od 1 lutego do 30 czerwca) II Kurs Oficerów Podwodnego Pływania.
Początkowo, jako dowódca plutonu służył w Kadrze Marynarki Wojennej. W 1929 r. na krótko przeniesiony do Flotylli Pińskiej, po czym został dowódcą kompanii artylerii nadbrzeżnej na Helu. Od 1932 r. służył we Flocie w Gdyni, jako zastępca dowódcy ORP „Podhalanin”. W 1934 r. został dowódcą grupy mianowanej na ORP „Smok”. W 1936 r. awansował na stopień kapitana marynarki. W 1938 r. brał udział w budowie okrętu podwodnego ORP „Sęp” i dowodził torpedowcem ORP „Kujawiak”. Następnie rozpoczął służbę na okrętach podwodnych. Pod koniec 1938 r. wyznaczony został zastępcą dowódcy ORP „Sęp”, a na krótko przed rozpoczęciem II Wojny Światowej przeniesiono go na ORP „Orzeł”.
Podczas Kampanii Wrześniowej, gdy „Orzeł” przebywał na morzu, w związku ze skomplikowaniem się sytuacji objął dowodzenie okrętem po komandorze podporuczniku Henryku Kłoczkowskim, który zmuszony był przenieść się na ląd. W tym celu Grudziński wszedł 14 września „Orłem” do estońskiego Tallina, gdzie następnego dnia okręt został bezprawnie internowany. Był jednym z inicjatorów próby ucieczki z 17 września, która powiodła się i „Orzeł” wyszedł na pełne morze. Wtedy kpt. mar. Jan Grudziński podjął decyzję o kontynuowaniu walki na Bałtyku, a po wyczerpaniu możliwości działań postanowił przejść przez Cieśniny Duńskie do Wielkiej Brytanii. 7 października ORP „Orzeł”, bez map i innych pomocy nawigacyjnych, rozpoczął rejs do Anglii, gdzie dotarł – po pokonaniu Cieśnin Duńskich – 14 października. W Wielkiej Brytanii kapitan Grudziński, rozporządzeniem Kierownictwa Marynarki Wojennej nr 2 z dnia 21.10.1939 r., został wyznaczony na dowódcę ORP „Orzeł”, którym, po wykonaniu niezbędnych napraw pod koniec 1939 r., regularnie wypływał na patrole bojowe na Morze Północne. Podczas tych rejsów w 1940 r. zatopił duży, niemiecki transportowiec „Rio de Janeiro” i prawdopodobnie jeden mniejszy patrolowiec. 23.05.1940 r. ORP „Orzeł” wyszedł w swój, jak się potem okazało, ostatni rejs, podczas którego miał patrolować rejon cieśniny Skagerrak. Od tego czasu stracono jakikolwiek kontakt z okrętem, który zatonął na Morzu Północnym w nieznanym terminie i nieustalonych okolicznościach. Prawdopodobną przyczyną zatonięcia okrętu było wejście na minę na nieoznakowanym na mapie brytyjskim polu minowym. 11 czerwca okręt uznano za stracony po tym, jak w wyznaczonym dniu powrotu – 8 czerwca – nie pojawił się w porcie Rosyth.
Kapitan Grudziński zginął wraz z całą swoją załogą. Wraku okrętu dotąd nie odnaleziono. Za bohaterstwo wykazane podczas dowodzenia ORP „Orzeł” kapitan marynarki Jan Grudziński został pośmiertnie awansowany do stopnia komandora podporucznika i odznaczony Złotym Krzyżem Orderu Wojennego Virtuti Militari (IV kl.). Wcześniej nadano mu także Srebrny Krzyż tego orderu (V kl.) oraz Krzyż Walecznych, Medal Morski i brytyjski Distinguished Service Order. Był jedynym w historii oficerem Marynarki Wojennej, któremu Order Wojenny Virtuti Militari nadano dwukrotnie.
Oprac. Piotr Chęć, FN Lublin
Co trzeba zapamiętać?
- datę i miejsce urodzenia;
- co robił, na jakim morzu oraz jakim okrętem pływał;
- co się wydarzyło 7 października 1939 r.;
- jaki duży transportowiec zatopił;
- jakie odznaczenia otrzymał i za co;
- do jakiego stopnia został awansowany;
- szacowaną datę oraz przyczynę śmierci.